English
Robert Louis Stevenson
‘Here he lies where he longed to be / Home is the sailor, home from the sea / And the hunter home from the hill’ vormen de laatste regels van een epitaaf en markeren het graf van een bijzonder mens. Robert Louis Stevenson heeft zijn eigen grafdicht geschreven en zijn laatste rustplaats bepaald, bovenop Mount Vaea, met uitzicht op Vailima, zijn voormalige huis en landgoed op Samoa, daar waar hij zo graag was. Hij is slechts 44 jaar oud geworden.
Robert Louis Stevenson is de auteur van klassiekers als Treasure Island, Kidnapped en Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde. Maar hij was nog zoveel meer: dichter, toneelschrijver, historicus, antropoloog, reiziger en een buitengewoon modern schrijver.
Geboren op 13 november 1850 in Edinburgh, wordt het leven van Robert Lewis Balfour Stevenson vanaf zijn vroegste jeugd al gekenmerkt door een zwakke gezondheid en tuberculose. Toen hij achttien maanden oud was werd het kindermeisje Alison Cunningham aan het huishouden toegevoegd. Met liefde en dankbaarheid keek hij later terug op het onvermoeibare medeleven waarmee ‘Cummy’ zich altijd om hem bekommerd had. “Ze was geduldiger dan ik van een engel mag verwachten”. Het was ook een jeugd vol verhalen waar hij, ondanks de lange periodes van ziekten en slapeloze nachten, graag op terugkeek.
Reiskoorts
Robert Louis Stevenson, RLS, zoals hij zich door familie en vrienden liet noemen, was een veelreiziger en zelfbenoemde ‘amateur emigrant’. Hij bevoer de wereldzeeën uit zwerfzucht, op zoek naar nieuwe plaatsen, ideeën en avonturen, maar zeker ook vanwege zijn gezondheid. Zoekend naar een bij zijn ziekelijk lichaam passend klimaat. Hij maakte meermaals de oversteek naar het Europese continent en bezocht onder meer België, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk en Italië.
Geregeld keerde hij terug naar kunstenaarskolonie Grez-sur-Loing nabij Fontainebleau, zo’n 50km ten zuiden van Parijs. Hier ontmoette hij in 1876 de Amerikaanse onafhankelijke en ‘Nieuwe Vrouw’ Fanny Van de Grift Osbourne en haar kinderen Belle en Lloyd. Toen zij terugkeerde naar Amerika besloot RLS in 1879 zijn toekomstige vrouw ‘over de vlaktes’ achterna te reizen. In 1880, nadat Fanny van haar echtgenoot Samuel Osbourne was gescheiden, trouwde Stevenson met haar. Na een huwelijksreis van twee maanden vertrekken RLS, Fanny en haar zoon Lloyd vanuit Amerika naar Groot Brittannië.
Nadat Fanny en Lloyd hem zijn voorgegaan, vertrekt RLS in 1888 opnieuw naar Amerika en verlaat zijn vaderland voor de laatste keer. Zijn gezondheid gaat steeds verder achteruit en iemand suggereert dat hij misschien baat zou hebben bij het klimaat van de Stille Oceaan. Na drie jaar reizen – van Hawaii tot Samoa – vestigt Stevenson zich in 1890 met zijn gezin in Vailima, ‘Vijf Stromen’, op Upolu, een van de eilanden van Samoa.
RLS beschrijft de Samoanen als “Gods beste, zijn meest bekoorlijke werk”. Hij kocht een stuk grond van 127ha, inclusief de 1300m hoge Mount Vaea, niet ver van Apia. Hij liet er een plantage aanleggen die vooral door Fanny werd gedreven. Het eiland had ook een redelijk betrouwbare postservice, niet onbelangrijk voor Stevenson, die romans in feuilletonvorm publiceerde. Telkens werd hij als een magneet teruggetrokken naar Schotland. Gebeurde dit eerder fysiek, nu ‘thuis’ in Vailima, was Schotland nooit ver weg, continu in zijn gedachten.
Tusitala
Als Tusitala stond hij bekend bij de inwoners van Samoa. En ‘Verhalenverteller’ was hij! Zelf zei hij hierover: “fictie is voor volwassenen wat spelen is voor kinderen; het is hier dat hij de atmosfeer en teneur van het leven verandert”. Maar hij was niet alleen maar een verteller van verhalen: toneelstukken, gedichten, essays, reisverhalen, fabels, avonturenromans, liefdesverhalen, korte verhalen, kortom, bijna alle genres komen bij RLS voorbij. Vergeet ook vooral zijn brieven niet, ware juwelen in de schatkist van zijn nalatenschap.
De scheidslijn tussen ‘kinderboeken’ en die voor ‘volwassenen’ is bij Stevenson dun, als zo’n lijn überhaupt getrokken kan worden (of getrokken zou moeten worden). Er zijn vele volwassenen die genieten van boeken, zogenaamd geschreven voor kinderen. Als er ergens geen grenzen zijn, dan wel in verhalen en je verbeelding. Gelukkig maar!
Treasure Island (Schateiland) uit 1883, is ontstaan in het natte en koude Braemar in 1881 nadat Stevenson met Fanny en Lloyd vanuit Amerika naar Schotland waren gekomen. RLS tekende een kaart van een denkbeeldig eiland om zijn stiefzoon te vermaken en creëerde zo een tropisch eiland waar een schat verborgen lag op een plek gemarkeerd met een ‘X’. Stevenson zegt hierover:
Kaart van Schateiland
“terwijl ik me over de kaart van Schateiland boog, verschenen de toekomstige karakters van het boek uit denkbeeldige bossen”… “Ik dacht, als dit de kinderen niet lokt, dan zijn ze bedorven sinds mijn tijd”. Niets bedorven, het verhaal is nog net zo vers als toen het werd bedacht en verteld aan Lloyd.
Het bekendste karakter uit het boek, Long John Silver, is geschapen uit een combinatie van een lokale zakenman en een van Stevenson’s oudste en beste vrienden, William Ernest Henley, een boom van een man die zijn been had verloren aan tuberculose. Het moderne beeld van een piraat uit de zeventiende eeuw is op een zelfde wijze bijna letterlijk afkomstig uit Schateiland. Zo kan ik niet naar ‘Pirates of the Caribean’ films kijken zonder aan Long John Silver en zijn schepper te denken. (Het zelfde geldt voor de Admiral Benbow, die mij in gedachten altijd terugbrengt naar een pub in Chapel Street, Penzance, en doet denken aan lekker eten en drinken, niet toevallig ook favoriete onderwerpen van RLS).
Verschillende romans spelen zich af in een historisch Schotland. Kidnapped (Ontvoerd) uit 1886, Catriona (De avonturen van David Balfour) uit 1893, The Master of Ballantrae (De Heer van Ballantrae) uit 1889 en de onvoltooide Weir of Hermiston (niet vertaald), postuum uitgegeven in 1896.
De Strange case of Dr Jekyll and Mr Hyde (De zonderlinge geschiedenis van Dr. Jekyll en mr. Hyde) uit 1886 was direct een groot succes en had, heeft nog steeds, een grote impact. Vele uitvoeringen en verfilmingen zijn gemaakt over het beklemmende verhaal over misdaad, schuldige geheimen en de dualiteit van goed en kwaad in ieder mens. “Bedacht, geschreven, herschreven, herschreven en gedrukt” in tien weken tijd gedurende de herfst van 1885.
De reisverhalen vormen een verhaal apart en geven een mooi beeld van RLS als antropoloog. Een drieluik reismemoires beschrijft de reis van Schotland naar Californië in 1879-1880. The Amateur Emigrant vormt het eerste deel van de reis tot New York. In Across the Plains gaat het per trein verder naar San Francisco. The Silverado Squatters tenslotte, behandelt de twee maanden durende huwelijksreis van Robert, Fanny en zijn stiefzoon Lloyd.
De immigrantentrein naar San Francisco heeft drie verschillende compartimenten, een voor vrouwen en kinderen, een voor mannen en een voor Chinezen. Stevenson merkt op dat terwijl de Europeanen neerkijken op de Chinezen omdat zij vies zouden zijn, “zij, in hun pogingen tot reinheid de rest van ons te schande maken” en dat de Chinese wagon “nadrukkelijk de meest frisse van de drie” en “minst aanstootgevende” was.
RLS vertelt ook over een groep mijnwerkers uit Cornwall, op zoek naar werk en een beter leven: ”ik kan helemaal niets van ze maken. Een onderscheid in rassen, ouder en oorspronkelijker dan die van Babel, houdt deze hechte esoterische familie gescheiden van de naburige Engelsen. Zelfs een indiaan kan in mijn ogen niet vreemder zijn. Dit is een van de lessen van reizen – dat sommige van de vreemdste rassen zich thuis naast de deur bevinden”.
De dood
Robert Louis Stevenson stierf, ondanks een leven gedomineerd door gezondheidsproblemen, onverwacht op een leeftijd van slechts 44 jaar. Waarschijnlijk als gevolg van een hersenbloeding, op 3 december 1894, tussen zeven en acht uur ‘s avonds. De bevolking wist dat Tusitala bovenop Mount Vaea begraven wilde worden en nog dezelfde avond werd begonnen met het kappen van een pad de berg op, zodat RLS de volgende dag begraven kon worden op een plek die uitkeek over de zee en zijn ‘thuis’. Zijn graf wordt gemarkeerd met het grafdicht dat hij voor zichzelf schreef:
“Under the wide and starry sky
Dig the grave and let me lie:
Glad did I live and gladly die,
And I laid me down with a will.
This be the verse you ‘grave for me:
Here he lies where he long’d to be;
Home is the sailor; home from the sea,
And the hunter home from the hill.“
Stevenson stierf net vierenhalf jaar nadat hij zich op Samoa gevestigd had. De bewoners zijn hem, net als zijn lezers, niet vergeten. Het dorpje Vailima heeft zich vanaf de eerste dag ontwikkeld rond Stevensons droomhuis en was tijdens het leven van RLS kloppend hart van de kleine expat gemeenschap op Samoa. Het compleet gerenoveerde landhuis werd in 1994 voor het publiek geopend als Robert Louis Stevenson Museum. Dichtbij het museum begint ook een wandelroute en klim naar Mount Vaea en het graf.
Familie Stevenson, foto door John Davis, ca 1891
Drie Robbie’s
“Ik ben de laatste van Schotlands drie Robbies, Robbie Burns, Robbie Fergusson en Robbie Stevenson – en hoe zwaar het leven hen allen heeft behandeld, arme donders!” Zo citeert Lloyd Osbourne zijn stiefvader in An intimate portrait of R.L.S.
Stevenson was zeer begaan met zijn voorgangers en de drie literaire helden komen samen bij het graf van de eerste, Robert Fergusson (1750-1774), de vergeten dichter van Schotland. Slechts vierentwintig jaar oud is Fergusson geworden en begraven in een anoniem graf in Canongate Kirkyard aan de Royal Mile in Edinburgh. Robert Burns (1759-1796), ook al zo jong gestorven, besloot uit eerbied en dankbetuiging aan zijn inspiratiebron, een herdenkingssteen betalen en een epitaaf van drie versen te schrijven. Het eerste versdeel is aangebracht op de grafsteen die in 1787 is geplaatst:
“No sculptur’d Marble here nor pompous lay
No storied Urn nor animated Bust
This simple stone directs Pale Scotia’s way
To pour her Sorrows o’ver her Poet’s Dust”
Een eeuw later besloot RLS de beschadigde grafsteen te renoveren, maar zijn eigen voortijdige dood voorkwam dat hij zijn afspraak kon nakomen. In 1995 is aan de voet van het graf alsnog een gedenkplaat geplaatst die zijn intentie duidelijk maakt:
“This stone, originally erected by Robert Burns,
has been repaired at the charges of Robert Louis Stevenson
and is by him re-dedicated to the memory of Robert Fergusson
as the gift of one Edinburgh lad to another”
In mei 1894 had Stevenson vanuit Samoa naar Edinburgh geschreven: “ik vraag me af of een inscriptie als deze arrogant overkomt”?
De gulle gever
Het is zeker niet arrogant! Robert Louis Stevenson gaf en geeft zo veel aan zovelen.
Het mooiste verhaal is wellicht de schenking van zijn geboortedag aan een twaalfjarig meisje, Anna Ide, dat de pech heeft op 25 december jarig te zijn en zo haar verjaardag door de neus geboord ziet. Anna was de dochter van Sir Henry Ide, een Amerikaanse gecommitteerde in Samoa met wie RLS goed bevriend was geraakt.
Op 19 juni 1891 maakte Stevenson een fictief rechtsgeldig document op waarbij hij zijn geboortedag overdroeg: “In beschouwing nemende dat Juffrouw A.H. Ide, dochter van H.C. Ide … buiten elke reden op Eerste Kerstdag is geboren, en daarmee buiten iedere gerechtigheid de troost en voordeel van een Fatsoenlijke Verjaardag wordt ontnomen; En in beschouwing nemende dat ik, de genoemde Robert Louis Stevenson, een leeftijd heb bereikt waarop O, we vermelden het nooit, en ik geen verjaardag in welke vorm dan ook meer nodig heb”… “Heb overgedragen en draag hierbij over aan de genoemde A.H. Ide, Alle en Volledige rechten en privileges van de 13de dag in november, voorheen mijn verjaardag, nu, hierbij en voortaan, de verjaardag van de genoemde A.H. Ide, te hebben, te houden, uit te oefenen en van te genieten”… “En ik schrijf de genoemde A.H. Ide voor om aan de genoemde naam van A.H. Ide de naam Louisa toe te voegen – al is het in besloten kring”… “Ter blijke waarvan ik hiertoe mijn handtekening heb gezet en bekrachtigd deze 19e dag van juni in het jaar van gratie achttien honderd en eenennegentig.”
Lloyd Osbourne is als een van de getuigen opgetreden. De volledige tekst van het document, in een brief aan Henry Ide is hier online na te lezen. Anna heeft dankbaar van de gift gebruik gemaakt en haar verjaardag altijd op 13 november gevierd. Ze heeft later ook de volledige naam Anna Louise Ide aangenomen ter ere van Stevenson. Anna heeft zelf nooit kinderen gehad en heeft ‘de verjaardag’ aan haar nicht Anita Leslie-King nagelaten, “zodat een sterfelijke datum onsterfelijk kan doorgaan”. Anita op haar beurt heeft de verjaardag doorgegeven aan haar kleindochter Heather Finn.
RLS blijft tot op de dag van vandaag een gulle gever. Generatie na generatie krijgt het waardevolle genot van leesplezier door de schrijver geschonken. Zijn grootste gift van allemaal, aan ons allemaal. Zo worden wij de zeiler op weg naar het imaginaire land van de verhalenverteller, de jager op zoek naar schatten, naar avontuur. Mogen weer even kind zijn dankzij de verhalen.
Een prachtige kijk op de man, zijn leven en werk biedt de aan RLS gewijde website. Hier kun je naar hartelust ronddwalen en verdwalen. Het is er allemaal, en meer. Doe je zelf een plezier en ga op avontuur! Wees die jager, de zeiler. Er wachten schatten… Een ontmoeting met Robert Louis Stevenson geeft je een verhaal om mee thuis te komen, een avontuur om te onthouden en te koesteren. Geniet er van.
Portret RLS door John Singer Sargent, 1887