Oude maar niet vergeten woorden

Op de mousse in de drogisterij stond ‘verdoezelt grijze haren’. Ah, weer zo’n woord dat je bijna niet meer hoort of leest en dan nog wel op een haarproduct waarbij alles draait om volume, style, smooth en sleek en ingrediënten als proteïnen, parabenen en arganolie. De Engelse woorden lezen vast voor velen makkelijk weg en ingrediënten worden steeds meer uitgeplozen en nagekeken op hun werking en effect. Verdoezelt staat er bijna verdoezeld op.

Het ouderwetse of, volgens sommigen, oubollige (ook zo’n woord trouwens) verdoezelen is een synoniem van verbloemen, een nog mooier woord. Bij verbloemen kun je de betekenis enigszins raden: iets een mooi aanzien geven, iets verhullen of verbergen door het mooier voor te stellen dan het is, of iets goedpraten, niet ronduit zeggen. Maar doezel, doezelen? Het heeft zijn oorsprong in doezelaar, een opgerold stuk zeemleer of papier, aan beide zijden toegespitst en gebruikt om bij krijttekeningen de tinten door wrijven gelijkmatig te verdelen. Bij verdoezelen vind je ‘minder scherp maken’, ‘doen vervagen’ en ‘niet ronduit zeggen’. Toch leuk om even op te zoeken.

Vergeten groenten en belegen woorden

Zoals je in de supermarkt nu ‘vergeten groenten’ kunt kopen, wat vroeger meestal betekende dat je de groenten die op het boodschappenlijstje stonden was vergeten, zo zou er in de bieb of boekhandel een schap met boeken of een kaartenbak moeten zijn, vol met vergeten, ouderwetse, oubollige maar leuke en mooie woorden (én uitdrukkingen) en hun betekenis. Voor je het weet zijn ze weer ‘in’ en, net als de schorseneren en aardperen, helemaal blits, oh sorry, cool, of is het weer hip?

Mooie werkwoorden als bakeren, lakenen, absenteren, verhabbezakken, fnuiken, slechten, knevelen, schreien, beiden, de autocorrectie kan er niet veel mee. En dan heb ik het nog niet eens over uitdrukkingen en gezegdes gehad. Maar wat in het vat zit…

Etymologie

De etymologie ofwel de oorsprong en geschiedenis van een woord en het onderzoek daarnaar, leert ons dat niet alles is te achterhalen. Soms is de herkomst en het ontstaan van een woord onbekend. Op de website van de Etymologiebank is met het intypen van een woord uitgebreide informatie te vinden.

Maar hoe ontstaat nou een woord? Kinderen vragen dit vaak en Willem Wever legt het hier op een duidelijke manier uit. Woorden komen en gaan. Soms worden woorden gewoon bedacht. Een woord als mantelzorg is daar een voorbeeld van. Of neem nu eens het woord stazak. De blikverpakking van soep verdwijnt langzamerhand en de groente-, kippen- en tomatensoep zijn al een poos vervangen door bospaddestoelen- en pompoensoep. Maar wie heeft nou dat woord stazak bedacht? En waaróm moest het eigenlijk in die zak, dat flexibele blik? En zit er ook niet stiekem minder in die zak? Enfin, de soep zal misschien niet zo heet…

Woord van het jaar

Dan zijn er nog woorden als selfie en bokitoproof. Beide ‘Woord van het jaar’ geweest, al is bokitoproof inmiddels ook al weer uit het vocabulaire verdwenen. Ook dit jaar kan er weer gestemd worden op het woord van het jaar. Stemmen kan nog tot en met 19 december. Dit hoeft geen nieuw woord te zijn, maar juist een woord dat kenmerkend is voor het jaar 2016.

Verdoezelen kan wat dat betreft elk jaar favoriet zijn. Er is een top tien samengesteld met woorden als pokémonterreur, treitervlogger en trumpisme. Van Dale maakt 20 december 2016 om 05:00 uur het winnende woord bekend.

Groot Dictee der Nederlandse Taal

Op 17 december mogen we weer meedoen met het Groot Dictee der Nederlandse Taal. In het bijbehorende Groot Dictee Archief kun je per jaar de dictees en de moeilijkste woorden nakijken. Onbekende, ouderwetse, mooie, nieuwe, moeilijke en misschien vreemde woorden moeten weer netjes en liefst foutloos in het jaarlijks terugkerende televisiewedstrijdje worden opgeschreven. Dit jaar is het dictee geschreven door A.F.Th.! Dat wordt smullen en móet een prachtdictee worden.

Je kunt hier op de website van Onze Taal alvast wat oefenen en ook Canvas heeft een aantal leuke oefeningen. Lees anders de nieuwe roman Kwaadschiks van Van der Heijden. Het is wel weer een pil (dik boek), maar een prima voorbereiding. Liever toch een ‘pilletje’? Kies dan het vorige boek, De Ochtendgave (op zichzelf al een mooi ouderwets woord), dat ook vol met vroegmoderne woorden staat.