Buiten op het plein voor de ingang van Museum het Valkhof wachten meerdere bezoekers geduldig tot de poorten van het amfitheater opengaan en de arena betreden mag worden. Het begin van de grote tentoonstelling ‘Gladiatoren, helden van het Colosseum’ valt mooi samen met de Maand van de Geschiedenis die nu in volle gang is.

Met deze grote tentoonstelling zou je bijna de kleine – maar fijne – expositie ‘Gezichten van de Limes’ over het hoofd zien.

Zicht van boven

Dat zou zonde zijn, zeker omdat de gladiatoren en het Romeinse leger met elkaar verweven zijn. Sla bovenaan de trappen naar de bovenverdieping eerst even linksaf. Hier krijgt de Romeinse grenszone in Nederland gezicht met een wandvullende projectie van de Romeinse limes in de tweede eeuw. Google Maps op z’n Romeins.

Het ‘satellietbeeld’ laat de oude loop van Waal en Rijn zien, aangevuld met vegetatie en ons bekende locaties van forten en nederzettingen. De limes wordt zichtbaar gemaakt op basis van de huidige wetenschappelijke kennis.

Vindplaatsen langs de Rijn die tegenwoordig op de rechter Rijnoever liggen, zoals Herwen en Loowaard, zijn op de nieuwe ‘oude’ kaart netjes op de Romeinse linker Rijnoever gesitueerd. De naar de oudheid gecorrigeerde loop van de Rijn toont de strategische ligging van castellum Meinerswijk bij Arnhem.

De kaart geeft zo een goed beeld hoe de limes eruit zag en functioneerde. Duidelijk is te zien dat de grens nooit hermetisch gesloten kan zijn geweest en meer van symbolische betekenis was. De Rijn vormde weliswaar de grens, maar was toch vooral verkeers- en levensader van de Romeinse provincie.

Meer informatie over de Romeinse limes in Nederland is op de mooie website van Romeinse Limes te vinden.

Een mooi gezicht

Naast het gezicht van de limes krijgen ook de soldaten – soms zelfs letterlijk – een gezicht. De verzameling min of meer complete helmen en gezichtsmaskers is bijeengebracht uit het hele Nederlandse limesgebied en beslaat meerdere eeuwen Romeinse bezetting.

Sommige exemplaren zijn voorzien van ingeslagen namen van de bezitter en legeronderdelen en vertellen zo iets over de herkomst van de helmen en hun eigenaars. Zo bijeengebracht geven de helmen en gezichtsmaskers ook een mooi overzicht in voorkomende typen en variatie in versieringen.

De kaart en de helmen samen geven de Romeinse grensstreek en de hier aanwezige troepen een gezicht. De grote ramen voorbij de museumwinkel – voor de gladiatorententoonstelling naar de bovenverdieping verplaatst – geven een fraai uitzicht over het huidige landschap van het voormalige Romeinse grensgebied en maken het plaatje compleet.

De vaste collectie

Vergeet ook niet de vaste collectie Romeinse vondsten op de archeologische afdeling van Museum het Valkhof te bekijken. Bekijk de sierschijf van Aquilius, de godenzuil van Nijmegen, de monumentale tempel van Elst, de verschillende legerkampen in Nijmegen, de kampdorpen en natuurlijk Oppidum Batavorum en de Romeinse stad Ulpia Noviomagus.

De vele voorwerpen herbouwen de Romeinse tijd, verdiepen het verhaal van de limes en het Bataafse achterland en kleden de bewoners – soldaten en civiele bevolking – letterlijk aan. Geschiedenis komt zo heel dichtbij.

In de museumwinkel is het eerder dit jaar verschenen informatieve en publieksvriendelijke boek verkrijgbaar van Paul van der Heijden, Grens van het Romeinse rijk, de limes in Gelderland (Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2016). Het geeft een mooi overzicht van de rijke geschiedenis van Gelderland in de Romeinse grensstreek.

Een onderbreking

Voordat we straks de arena daadwerkelijk betreden en kennismaken met de wereld van de gladiatoren, genieten we een verdieping lager eerst even van een welverdiende kop koffie (of thee) met lekkere plak vijgen-dadelbrood (vergeet de kortingsbon uit de flyer niet!) en bekijken ondertussen de trailer van de tentoonstelling.

Het tweede deel van deze blog volgt over enkele dagen.