English
Afgelopen donderdag, 14 oktober 2016, vond in Zutphen de jaarlijkse herdenking plaats van het bombardement dat het stadje tweeënzeventig jaar geleden trof. Een dag eerder is beeldend kunstenaar Martien de Kler overleden, op 73-jarige leeftijd. Geboren op 22 juni 1943 in Zaandijk, overleden in Zutphen op 13 oktober 2016.
Martien is voor altijd verbonden met Zutphen, en het bombardement, niet in de laatste plaats door de indrukwekkende schilderijen en tekeningen die hij maakte in de serie “Na de bombardementen” voor de tentoonstelling “Beeld van de oorlog”.
Veelzijdig kunstenaar
Martien de Kler heeft de Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem doorlopen en is, als veel kunstschilders, begonnen als huisschilder (‘er moest toch brood op de plank komen’). Op 25-jarige leeftijd leverde hij al wel kunstwerken aan de Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR). Dit gaf hem de vrijheid om te experimenteren.
‘Om reden van onafhankelijkheid en concentratie is gekozen voor het niet-traditionele portret, ontdaan van gelaatsuitdrukking en verdere psychologiserende elementen. Nadruk ligt op verstrijkende tijd, stemming, verandering en beweging’. Zo omschrijft Martien het uitgangspunt voor zijn werk.
Verandering en bewegingen kenmerken niet alleen het werk van De Kler, het tekent de kunstenaar zelf. Bewonderenswaardig is de continue ontwikkeling die kunstenaar en werk doormaken. Niet tevreden om te blijven hangen in hetzelfde ‘kunstje’, werd volop geëxperimenteerd. Martien maakte naast penseel, potlood en krijt veelvuldig gebruik van fotografie en video, op zoek naar nieuwe invalshoeken voor zijn tekeningen, schilderijen en zeefdrukken. Situaties voor het uiteindelijke kunstwerk worden in zijn atelier samengesteld uit een opstelling van een of meerdere objecten die vervolgens worden gefotografeerd of gefilmd. Het beeldmateriaal dat dan ontstaat, vormt de basis voor het uitwerken in verschillende technieken.
Betrokken en bevlogen
‘Er is veel tragiek in de wereld’. Politieke en maatschappelijke betrokkenheid – al begin jaren zeventig aanwezig en terugkomend in de jaren negentig – vormde de drijfveer achter reeksen bewogen en bevlogen kunstwerken. De Koude Oorlog en Vietnam worden getoond op grote schilderijen in zwart/wit van soldatenformaties, ‘weergegeven als een machinerie, in een strakke gestileerde vorm van herhaling en verschuiving’.
Exemplarisch zijn De puinhopen van Berlijn 1945 en Praag in 1962, waarbij documentaire fotografie de basis vormt. De dame in het verwoeste Berlijn is wit geschilderd, de man en kinderwagen in het Praagse tafereel juist zwart. Martien zegt hierover: ‘wat positief is verwerk ik negatief. Het isolement van de man wordt daardoor nog groter. Het is een beetje surrealistisch’.
De kinderwagen staat voor hoop, een Praagse Lente. Precies door abstractie en de afstandelijke wijze van tekenen en schilderen, worden de portretten en het geportretteerde persoonlijk. De personen, ‘leeg’ en expressieloos weergegeven – op het eerste oog emotieloos – brengen intimiteit en emotie juist dichtbij. Ellende en hoop worden zichtbaar en voelbaar.
De prijs van kunst
Martien de Kler was in 2010 de eerste winnaar van de Piet Brandsma Kunstprijs. De prijs was destijds een nieuw initiatief van de Kunst Connectie Zutphen en Piet Brandsma, voormalig directeur van Brand Oil. Het doel: het belang van kunst in Zutphen zichtbaar maken en de relatie tussen kunst en bedrijfsleven stimuleren.
De jury was unaniem in haar oordeel en stelde dat “hij schildert vanuit een innerlijk vuur. Hij gebruikt warme, gloedvolle kleuren, die hij met veel dynamiek en beweging op het doek aanbrengt. De nadruk ligt op stemming, sfeer, verandering en beweging. In zijn actueel werk zijn het vooral geïsoleerde personen, die tegen een lege achtergrond zijn neergezet.”
Zo progressief als Martien de Kler als schilder was, zo traditioneel was hij in zijn principes. Hij was van mening dat de overheid een morele en financiële verplichting had ten opzichte van de kunsten en de kunstenaar. Bij het ontvangen van de prijs sprak Martien in een zaal vol zakenmensen zijn dankbaarheid uit en noemde de prijs ‘een mooi gebaar, maar dat de gemeente, niet het bedrijfsleven toch de eerstverantwoordelijke blijft voor kunst en cultuur(prijzen)’. Deze verantwoordelijkheid betrok hij ook op zichzelf, als kunstenaar. Toen hij overheidssubsidie ontving stelde hij ‘contraprestatie’ letterlijk voorop, en zag het als zijn plicht kwalitatief goed werk af te leveren.
Het bombardement
De verbondenheid tussen Zutphen en De Kler wordt verdiept en verinnigd door het bombardement van 14 oktober 1944. Op de bewuste zaterdagmiddag werd de IJsselbrug bij Zutphen door de geallieerden gebombardeerd om de aanvoer van wapens en troepen van de Duitsers richting Arnhem af te snijden.
Een groot deel van de bommen kwam echter op de nabij de brug gelegen stadswijk aan de centrumkant van het station terecht. Gebouwen werden vernield en er vielen tal van slachtoffers. 92 doden zijn uiteindelijk begraven, diverse mensen zijn nooit teruggevonden. Net als de stad bleven velen gewond achter.
De tentoonstelling
Jarenlang waren in de kelder van het Stedelijk Museum Zutphen de oorlog en verschrikkingen van de mislukte bombardementen op Zutphen te zien in de tentoonstelling “De Verloren Stad”. Martien had zich niet gerealiseerd dat de oorlogsellende in de stad en rondom zijn atelier zo groot is geweest en raakte onder de indruk van de impact die de oorlog op de stad, zijn werkterrein, heeft gehad.
Op basis van een serie iconische en documentaire foto’s van vlak na het bombardement – voor velen hét beeld van de oorlog in Zutphen – maakte De Kler een aantal houtskooltekeningen en schilderijen. In kleurgebruik opvallend sober verbeeldde hij ellende en hoop prachtig naast en door elkaar. Een hoop ellende, hoop in ellende, hoop na ellende.
De werken, zeven schilderijen en vier tekeningen, die samen de serie “Na de bombardementen” vormen, werden tentoongesteld juist op de plek waar Martien de inspiratie opdeed. De indrukwekkende expositie markeerde de tentoonstelling uit 2014, “Beeld van de oorlog”, zeventig jaar na het geallieerde bombardement.
De eeuwige vlam
‘Niets is zo sterk als kunst. Kunst is het eerste wat een dictator verbiedt’. De kunstenaar is dood, zijn werk echter, leeft, draagt en verspreidt het innerlijke vuur waarmee Martien altijd werkte. Ik spreek de wens uit dat de Gemeente Zutphen en de Musea Zutphen de kunstenaar en zijn werk eren en bijdragen om het innerlijke vuur in ‘zijn’ stad brandend te houden en te verspreiden.
Martien de Kler en zijn werken krijgen hopelijk een vaste plaats in de nieuwe Musea Zutphen in het Hof van Heeckeren. Of zoals Sander Polman vandaag, 18 oktober 2016, tijdens zijn eerbetoon aan zijn overleden oom en kunstenaar sprak: ‘Lang leve zijn culturele erfenis’. Lees hier de volledige tekst van het eerbetoon.
Neem ook zeker een kijkje in de wereld van Martien de Kler. De website geeft een mooi overzicht en dwarsdoorsnede van het grote, veelzijdige en diverse oeuvre. Een ‘virtuele tijdmachine’ met werken uit de diverse ‘perioden’ van Martien. Tijdloos.