EnglishAltijd in het centrum van het wereldtoneel, desondanks de loop der dingen net niet mede bepaald. Verslapen, verdwaald, tactisch verstoppertje gespeeld, ja soms zelfs door goed geluk en stom toeval. Gedrost, of hoe een familie zich uit de voetnoten van de geschiedenis heeft weten te maken. Sinds 2014 verschijnt ieder kwartaal een minuut of kwartierstaat, parenteel of tafereel uit de stamboom van een familie in de schaduw van het grote gebeuren.
‘Quintili Vare, legione redde!’ – ‘Quintilius Varus, geef mij mijn legioenen terug!’ (Suetonius, Vita Divi Augusti 23)
Een tragedie of toch een komedie, je weet het soms niet met die Romeinen. Na de ongelukkige dood van zijn broertje had Tiberius door uitmuntend diplomatiek handelen – de welbekende combinatie van onderwerping en omverlullen (met een beetje drostenhulp) – zonder veel bloedvergieten talrijke bondgenoten onder de Germaanse stammen gemaakt en de regio veiliggesteld. Dat geeft rust, ook voor ons, aangezien wij nu de bufferzone tussen Germania Magna en de Gallische provincies vormen. Provincialisatie was in volle gang, wij druk doende met ons oppidum Batavorum, de Ubii met oppidum Ubiorum (Keulen), ja zelfs onze oude stamgenoten bezaten een indrukwekkend oppidum Chattorum (Waldgirmes). Laat de bestaande politieke organisatie bij stammen intact, paai de juiste mensen en onder het mom van ‘zelfbestuur’ wordt het grotere, Romeinse belang gediend. Tiberius kon je nog wel eens wat influisteren, had aan een half woord genoeg.
Exit Tiberius, enter Publius Quinctilius Varus als nieuwe legatus Augusti. Helaas met wat minder goede oren. Mogelijk was alleen zijn aanwezigheid al genoeg om de consequenties voor de Germanen duidelijk te maken: belastingheffing, inmenging in regionale aangelegenheden, algeheel autonomieverlies voor de inheemse stammenelite. Als er een Germaan slim genoeg is de implicaties te doorzien, dan Arminius wel. Ook hij heeft tijd in Rome doorgebracht, maakte naam als aanvoerder van een hulptroepeneenheid, kreeg vervolgens burgerrecht en werd in de ridderstand verheven. Terug in Germanië behoorde hij al gauw tot de intimi van Varus en genoot diens volste vertrouwen.
Toegegeven, bij het pak slaag van de clades Variana zat voor de Romeinen ook alles tegen: het weer (noodweer, hier zouden beide kampen zich later op beroepen), het terrein (moerassig, heuvelachtig en bebost) en de geniepige tegenstander (in hun extreme woestheid uitgesproken listig, een volk geboren om te liegen, zou Velleius Paterculus zeggen). We hadden Varus nog zo gewaarschuwd, maar luisteren, ho maar. Je zag het verraad van verre aankomen, net als de geplande hinderlaag. Varus niet, niks in de gaten, werd niet eens achterdochtig toen Arminius een sterk verhaal over een opstand elders oplepelde. We waren met z’n allen onderweg naar de winterkampen: troepen, de kilometerslange bagagetrein, de hele santenkraam. Het neerslaan van de ‘opstand’ zou een aardige omweg betekenen, dus wij haakten af, deelden mee dat we de weg terug zelf wel konden vinden (je kunt drossen of je bent geen Drost). Argeloos liep Varus met drie legioenen in de val. Legionairs op pad zijn bij een plotselinge aanval volkomen weerloos, niets hebben zij paraat. Het schild hangt ingepakt op de rug, de helm is voor de buik vastgemaakt en ze hebben de handen vol aan mars- en veldbagage.
Slechts weinig soldaten konden ontkomen, gevangenen werden bruut vermoord, Varus pleegde zelfmoord. Hij heeft het gevaar niet tijdig onderkend en met twijfelachtige beslissingen (en door niet naar ons te luisteren!) de nederlaag in de hand gewerkt, maar de werkelijke oorzaak ligt natuurlijk bij de domheid van de Romeinen tout court. De sukkels zien niet in dat ook vele kleine rivaliserende en vaak instabiele stammen vol interne rivaliteit stiekem wel eens gemeenschappelijk kunnen optreden. Na de nederlaag zat de schrik er goed in en hielden ze rekening met een uitbreiding van de opstand, de ineenstorting van de noordgrens en zelfs een aanval op Rome. Overdrijven blijft een vak.
Een goed toneelstuk waardig keerde de held in de laatste akte terug op het strijdtoneel en nog in het zelfde najaar van 9 CE kreeg Tiberius opnieuw het commando over de Germaanse grensregio… en tevens een paar oude adviseurs terug.