[:nl]

Buiten op het plein voor de ingang van Museum het Valkhof wachten meerdere bezoekers geduldig tot de poorten van het amfitheater opengaan en de arena betreden mag worden. Het begin van de grote tentoonstelling ‘Gladiatoren, helden van het Colosseum’ valt mooi samen met de Maand van de Geschiedenis die nu in volle gang is.

Met deze grote tentoonstelling zou je bijna de kleine – maar fijne – expositie ‘Gezichten van de Limes’ over het hoofd zien.

Zicht van boven

Dat zou zonde zijn, zeker omdat de gladiatoren en het Romeinse leger met elkaar verweven zijn. Sla bovenaan de trappen naar de bovenverdieping eerst even linksaf. Hier krijgt de Romeinse grenszone in Nederland gezicht met een wandvullende projectie van de Romeinse limes in de tweede eeuw. Google Maps op z’n Romeins.

Het ‘satellietbeeld’ laat de oude loop van Waal en Rijn zien, aangevuld met vegetatie en ons bekende locaties van forten en nederzettingen. De limes wordt zichtbaar gemaakt op basis van de huidige wetenschappelijke kennis.

Vindplaatsen langs de Rijn die tegenwoordig op de rechter Rijnoever liggen, zoals Herwen en Loowaard, zijn op de nieuwe ‘oude’ kaart netjes op de Romeinse linker Rijnoever gesitueerd. De naar de oudheid gecorrigeerde loop van de Rijn toont de strategische ligging van castellum Meinerswijk bij Arnhem.

De kaart geeft zo een goed beeld hoe de limes eruit zag en functioneerde. Duidelijk is te zien dat de grens nooit hermetisch gesloten kan zijn geweest en meer van symbolische betekenis was. De Rijn vormde weliswaar de grens, maar was toch vooral verkeers- en levensader van de Romeinse provincie.

Meer informatie over de Romeinse limes in Nederland is op de mooie website van Romeinse Limes te vinden.

Een mooi gezicht

Naast het gezicht van de limes krijgen ook de soldaten – soms zelfs letterlijk – een gezicht. De verzameling min of meer complete helmen en gezichtsmaskers is bijeengebracht uit het hele Nederlandse limesgebied en beslaat meerdere eeuwen Romeinse bezetting.

Sommige exemplaren zijn voorzien van ingeslagen namen van de bezitter en legeronderdelen en vertellen zo iets over de herkomst van de helmen en hun eigenaars. Zo bijeengebracht geven de helmen en gezichtsmaskers ook een mooi overzicht in voorkomende typen en variatie in versieringen.

De kaart en de helmen samen geven de Romeinse grensstreek en de hier aanwezige troepen een gezicht. De grote ramen voorbij de museumwinkel – voor de gladiatorententoonstelling naar de bovenverdieping verplaatst – geven een fraai uitzicht over het huidige landschap van het voormalige Romeinse grensgebied en maken het plaatje compleet.

De vaste collectie

Vergeet ook niet de vaste collectie Romeinse vondsten op de archeologische afdeling van Museum het Valkhof te bekijken. Bekijk de sierschijf van Aquilius, de godenzuil van Nijmegen, de monumentale tempel van Elst, de verschillende legerkampen in Nijmegen, de kampdorpen en natuurlijk Oppidum Batavorum en de Romeinse stad Ulpia Noviomagus.

De vele voorwerpen herbouwen de Romeinse tijd, verdiepen het verhaal van de limes en het Bataafse achterland en kleden de bewoners – soldaten en civiele bevolking – letterlijk aan. Geschiedenis komt zo heel dichtbij.

In de museumwinkel is het eerder dit jaar verschenen informatieve en publieksvriendelijke boek verkrijgbaar van Paul van der Heijden, Grens van het Romeinse rijk, de limes in Gelderland (Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2016). Het geeft een mooi overzicht van de rijke geschiedenis van Gelderland in de Romeinse grensstreek.

Een onderbreking

Voordat we straks de arena daadwerkelijk betreden en kennismaken met de wereld van de gladiatoren, genieten we een verdieping lager eerst even van een welverdiende kop koffie (of thee) met lekkere plak vijgen-dadelbrood (vergeet de kortingsbon uit de flyer niet!) en bekijken ondertussen de trailer van de tentoonstelling.

Het tweede deel van deze blog volgt over enkele dagen.[:en]                                  

Outside, on the square before the entrance of Museum het Valkhof, visitors are waiting patiently for the gates of the amphitheatre to open and to enter the arena. The start of the big exhibition ‘Gladiatoren, helden van het Colosseum’ (‘Gladiators, heroes of the Colosseum’), coincides nicely with the Maand van de Geschiedenis (Dutch annual Month of History) that is in full swing. This major exhibition almost makes you overlook the small but refined exposition ‘Gezichten van de Limes’ (‘Faces of the Limes’).

View from above

That would be a waste especially because gladiators and the Roman army are in many ways intertwined. So, before entering the arena, first take a left once you reach the top of the stairs to the first floor. Here the Roman frontier in the Netherlands is brought to life by a wall to wall projection of the Roman limes as it may have looked in the second century. Google maps the Roman way.

The ‘satellite image’ shows the old course of the rivers Waal and Rhine, completed with the vegetation and known locations of forts and settlements. The visualisation of the limes is based on current scientific knowledge. Sites along the Rhine such as Herwen and Loowaard, are nowadays situated on the opposite riverbank and have been neatly marked on the left side of the riverbank on the new ‘old’ map. This correction of the river’s course to the situation of the Roman period shows the strategic location of castellum Meinerswijk at Arnhem.

The map shows what the limes looked like and how it functioned. It clearly shows that the border could never have been closed hermetically and that its importance was more symbolic. The river Rhine formed a border indeed, but was first and foremost the arterial road and lifeline of the Roman province. More information on the Roman frontier zone in the Netherlands can be found on the Romeinse Limes website (in Dutch).

A beautiful sight

Beside this new overview of the Roman frontier in the Netherlands, the soldiers themselves get – sometimes quite literally – a face. The collection of near complete helmets and face-masks has been brought together from all parts of the Dutch limes area and covers several centuries of Roman occupation. Some examples have the owner’s names and army units engraved, giving us a glimpse of the origin of both the helmets and their owners. Thus assembled the helmets and visor masks show us the variation in types and decorations.

The map and helmets combined visualize the Roman frontier and the soldiers that were stationed here. The large windows beyond the museum shop (that has been moved to the second floor during the Gladiators exhibition) give a spectacular view of the present landscape of the former Roman frontier zone, and complete the picture.

The permanent collection

While you’re here make sure to visit the permanent collection of archaeological finds of the Roman period as well. Have a look at the silver-plated bronze disk of Aquillius, the victory pillar of Tiberius the monumental Gallo-Roman temple at Elst, the different forts in Nijmegen, the (non)military settlements and of course Oppidum Batavorum and Roman town of Ulpia Noviomagus. The many objects rebuild the times of Roman occupation, deepen and enrich the story of the frontier zone, the Batavian countryside and literally dress the inhabitants, soldiers and civilians alike, and bring history home.

In the museum shop the recently published book by Paul van der Heijden, Grens van het Romeinse rijk, de limes in Gelderland (Matrijs, Utrecht 2016) is available in Dutch. This informative and accessible book gives a good general overview of the rich history of Gelderland as part of the Roman frontier.

Taking a break

Before it is time to enter the arena proper and acquaint ourselves with the world of gladiators, let’s enjoy a well-earned cup of coffee (or tea) with a slice of delicious fig and date bread first (don’t forget the coupon from the flyer).

Part two of the blog will follow shortly.[:]